Naar aanleiding van een onderzoeksvraag vanuit het Programma Leefbaarheid in de dorpen is in de afgelopen periode onderzoek gedaan naar de faciliterende rol van de voormalige gemeenten Cuijk en Sint Anthonis binnen inwonersparticipatietrajecten. De uitkomsten van het onderzoek zijn in een interactief gesprek donderdag 14 juli 2022 gepresenteerd, waarna ervaringen met elkaar zijn gedeeld door de aanwezigen vanuit het werkveld. In dit artikel worden het onderzoek en de uitkomsten van het onderzoek kort toegelicht.
Hoofdvraag onderzoek
De hoofdvraag die beantwoord diende te worden met dit onderzoek luidt als volgt:
Welke factoren belemmeren en stimuleren de faciliterende rol van de bestuurders en ambtenaren bij burgerparticipatietrajecten in de gemeenten Cuijk en Sint Anthonis?
Om een antwoord te geven op deze hoofdvraag zijn ten eerste vanuit de literatuur verschillende factoren samengebracht, die van invloed kunnen zijn op de faciliterende rol van bestuurders en ambtenaren. Vervolgens is er met gebruik van een onlinevragenlijst gekeken naar hoe bewoners de faciliterende rol van de gemeenten Cuijk en Sint Anthonis waarderen. Tot slot is in interviews met wethouders, raadsleden en ambtenaren gekeken naar welke factoren de uitvoering van de faciliterende rol in de praktijk belemmeren en stimuleren.
Individuele overtuigingen
Uit het onderzoek kwam ten eerste naar voren dat de individuele overtuigingen van bestuurders en ambtenaren van belang zijn voor het uitvoeren van de faciliterende rol. Het werkt stimulerend om bepaalde ‘kartrekkers’ te hebben binnen de organisatie, die intrinsiek gemotiveerd zijn om samen te werken met inwoners en vanuit een open houding het traject in te richten en te faciliteren. Het is van belang dat deze kartrekkers binnen de gehele organisatie gepositioneerd zijn en betrokken zijn bij de communicatie met inwoners. Daarnaast is het belangrijk dat zij andere collega’s mee weten te nemen in hun denkwijzen en houding tegenover samenwerken met inwoners. Hierdoor wordt gewaarborgd dat het traject en de samenwerking met inwoners breed gedragen is. Ondersteuning van buiten de gemeentelijke organisatie is hierbij ook een mogelijkheid, zoals bijvoorbeeld is gedaan in de gemeente Sint Anthonis. Zij hebben een externe begeleider ingehuurd voor het traject, die zich specifiek richt op de invulling van inwonersparticipatietrajecten.
Beschikbare tijd
Ten tweede bleek voldoende tijd van groot belang. Het is belangrijk dat alle medewerkers binnen de gemeente, zowel in de raad als in het college en binnen het ambtelijk apparaat, voldoende ruimte hebben en voelen om hun werkzaamheden binnen het traject uit te voeren. Voldoende tijd maakt het mogelijk om in het voortraject en de uitvoering ondersteuning te bieden aan inwoners en het traject van tevoren goed uit te denken. In de gemeente Cuijk was sprake van een hoge druk door tijdgebrek, wat voor veel werkdruk heeft gezorgd. Hierdoor was er minder ruimte om burgers te ondersteunen en het proces in te richten. In Sint Anthonis was er voldoende tijd en was er de ruimte om meer tijd in te bouwen waar nodig. Hierdoor was er veel mogelijkheid om het gesprek aan te gaan met de betrokken inwoners en ondersteuning te bieden. Dit heeft stimulerend gewerkt voor het inwonersparticipatietraject.
Financiële middelen
Verder werden voldoende financiële middelen als voorwaarde gezien voor het opstarten en de continuïteit van inwonersparticipatietrajecten binnen beide gemeenten. Het is daarnaast van belang dat alvorens goed nagedacht wordt over hoe het te besteden bedrag berekend wordt en welk bedrag daadwerkelijk besteed kan worden aan de initiatieven van inwoners en welk bedrag naar de gemeentelijke organisatie moet. In de gemeente Cuijk bleek het aantal initiatieven ten opzichte van het beschikbare budget enigszins onevenredig en was er veel ambtelijke capaciteit nodig voor het grote aantal initiatieven. Hier kon vervolgens niet op ingespeeld worden. In de gemeente Sint Anthonis bestond wel de mogelijkheid om het bedrag later te vergroten. Daarnaast is het van belang dat er een managementplan voor initiatieven komt, waarin inzichtelijk wordt gemaakt welke kosten en opbrengsten initiatieven op de lange termijn opleveren en hoe initiatieven duurzaam ingericht kunnen worden.
Communicatiestructuren
Daarnaast zijn de communicatiestructuren binnen de organisatie van belang voor de uitvoering van de faciliterende rol van bestuurders en ambtenaren. Met name het persoonlijk contact blijkt van groot belang. Door bijvoorbeeld met de initiatiefnemers zelf in een individueel gesprek voorstellen te bespreken, is er veel ruimte om bij te sturen waar nodig en eventueel meer toelichting te geven wanneer een voorstel niet gehonoreerd kan worden. Hier is minder ruimte voor tijdens bijvoorbeeld groepsbijeenkomsten. Bij de gemeente Sint Anthonis was veel ruimte voor persoonlijk contact, waardoor via communicatie ondersteuning geboden kon worden waar nodig gedurende het voortraject en de uitvoering. Bij de gemeente Cuijk was minder ruimte voor persoonlijk contact, wat als belemmerend werd ervaren.
Gradatie van bewonersparticipatie
Tot slot kwam naar voren dat naast bovengenoemde belemmerende en/of stimulerende factoren, de gradatie van inwonersparticipatie mogelijk een rol heeft gespeeld. De gradatie van burgerparticipatie bepaalt mede wat er gevraagd wordt van de faciliterende rol van bestuurders en ambtenaren. Om deze reden is het mogelijk dat bijvoorbeeld gekozen is voor een bepaalde mate van ondersteuning of een bepaalde inzet van communicatiestructuren. Waar de ene gradatie een meer persoonlijke benadering en verdergaande samenwerking met burgers vraagt, is dit wellicht voor andere gradaties minder aan de orde. Hierbij is het van belang niet enkel te kijken naar welke gradatie van burgerparticipatie volgens de gemeente benodigd is, maar ook naar welke gradatie van burgerparticipatie vraag is vanuit de burgers binnen de gemeenschap.
Volledige tekst onderzoek
De volledige resultaten en beelden zijn te vinden in de volledige tekst van de Master thesis.
Zo biedt de literatuurstudie biedt een interessant beeld van de veranderende rol van bestuurders en ambtenaren.
Wie zich wil verdiepen van het onderzoek in Cuijk en Sint Anthonis:
Masterthesis Tosca Valkenburg, Bestuurskunde, Beleidsadvisering, 12 juli 2022
Hieronder de presentatie van de thesis op 14 juli en een bijbehorende illustratie.
